همه چیز درباره تغییر کاربری سیلندرهای گاز

سیلندرهای گاز به‌عنوان ظروف تحت فشار، نقش کلیدی در ذخیره و حمل انواع گازهای صنعتی، طبی، آزمایشگاهی و خاص ایفا می‌کنند. در برخی شرایط، نیاز به تغییر کاربری سیلندر یعنی استفاده از آن برای گازی متفاوت از گاز اولیه احساس می‌شود. این فرآیند هرگز نباید بدون بررسی‌های دقیق فنی، آزمون‌های ایمنی و رعایت مقررات قانونی انجام شود؛ زیرا حتی کوچک‌ترین سهل‌انگاری می‌تواند منجر به حوادثی نظیر انفجار، آتش‌سوزی، یا نشت گاز سمی گردد.

تعریف تغییر کاربری سیلندر گاز :

تغییر کاربری (Gas Cylinder Conversion) عبارت است از فرآیند آماده‌سازی، اصلاح و تطبیق یک سیلندر گاز برای ذخیره‌سازی گازی متفاوت از آن‌چه برای آن طراحی و استفاده شده است. این اقدام تنها در صورت وجود شرایط فنی مناسب، انجام تست‌های ضروری، و صدور مجوزهای قانونی قابل انجام است.

---

دلایل رایج تغییر کاربری

1. استفاده مجدد از سیلندرهای مازاد یا بلااستفاده
2. صرفه‌جویی اقتصادی در خرید سیلندر نو
3. تغییر فرایندهای تولید یا تحقیقاتی
4. پاسخ به نیازهای اضطراری یا پروژه‌های کوتاه‌مدت
5. تغییر ماهیت کسب‌وکار یا نوع محصول

---

بررسی اولیه پیش از هرگونه اقدام

تغییر کاربری نیازمند ارزیابی کامل و دقیق سیلندر است. موارد بررسی عبارتند از:

1. بررسی ظاهری:

• ترک، ضربه، خوردگی، زنگ‌زدگی و تغییر شکل بدنه

2. بررسی اطلاعات حک‌شده روی سیلندر:

• فشار کاری (Working Pressure)
• فشار تست (Test Pressure)
• نوع گاز قبلی
• سازنده و شماره سریال
• تاریخ تولید و تست‌های قبلی

3. بررسی سازگاری متریال سیلندر:

• فولاد کربنی، فولاد آلیاژی، آلومینیوم یا کامپوزیت
• واکنش‌پذیری جنس سیلندر با گاز جدید

---

گام‌های تغییر کاربری سیلندر گاز

1. تخلیه کامل گاز قبلی

• سیلندر باید تا فشار اتمسفریک تخلیه شود.
• گازهای باقیمانده باید با روش‌های خاص و ایمن تخلیه شوند.

2. شست‌وشو و تمیزکاری داخلی

• بسته به گاز قبلی، روش شست‌وشو ممکن است شامل بخار، آب داغ، نیتروژن خشک، مواد شیمیایی خنثی‌کننده یا ترکیبی از آن‌ها باشد.
• برای گازهای خورنده یا چسبنده، پاک‌سازی با حلال مخصوص ضروری است.

3. خشک‌کردن

• استفاده از هوای گرم خشک یا نیتروژن خشک جهت حذف رطوبت و جلوگیری از خوردگی یا واکنش ناخواسته با گاز جدید.

4. تست‌های فنی و ایمنی

• تست هیدرواستاتیک: بررسی تحمل فشار (طبق استاندارد ISO 9809)
• تست نشتی (Leak Test): معمولاً با هلیوم یا نیتروژن انجام می‌شود.
• تست التراسونیک (UT): برای بررسی ترک‌های داخلی یا تنش‌های پنهان.
• اندازه‌گیری ضخامت دیواره: برای بررسی فرسایش یا خوردگی داخلی.

5. تعویض یا تنظیم شیر (Valve)

• نوع و جنس شیر باید با گاز جدید سازگار باشد.
• اطمینان از انتخاب صحیح رزوه، کد اتصال و واشر.

6. تعویض رنگ و برچسب‌گذاری جدید

• رنگ‌آمیزی بدنه باید مطابق با استاندارد ISO 32 یا ISIRI 7121 باشد.
• اطلاعات درج‌شده: نوع گاز جدید، فشار کاری، نام شرکت شارژکننده، شماره تست جدید، تاریخ تغییر کاربری.

7. صدور گواهی معتبر

• گواهی تست و تغییر کاربری باید توسط شرکت مجاز تأییدشده از سوی سازمان استاندارد صادر شود.

---

رنگ‌بندی استاندارد سیلندر گازها

نوع گاز	رنگ استاندارد سیلندر
اکسیژن (O2)	آبی روشن
نیتروژن (N₂)	مشکی
آرگون (Ar)	سبز تیره
هلیوم (He)	قهوه‌ای روشن
دی‌اکسید کربن (CO₂)	خاکستری تیره
استیلن (C₂H₂)	قهوه‌ای با نوار سفید
آمونیاک (NH₃)	زرد با نوار قرمز هشدار

توجه: هرگونه تناقض در رنگ‌بندی ممکن است باعث بروز خطاهای خطرناک گردد.

---

مواردی که تغییر کاربری مجاز نیست :

تغییر کاربری در موارد زیر اکیداً ممنوع است:

• سیلندرهایی با گازهای خورنده نظیر کلر، H₂S یا آمونیاک (به دلیل نفوذ شیمیایی دائمی)
• سیلندرهای دارای ترک، نازکی بدنه، یا خوردگی داخلی
• سیلندرهایی با تاریخ مصرف منقضی‌شده
• تبدیل به گازهای پرخطر نظیر استیلن، بدون تأییدیه ویژه
• سیلندرهای بدون شناسنامه معتبر یا اطلاعات ناقص

---

ریسک‌ها و خطرات ناشی از تغییر کاربری غیرمجاز :

1. نشت گاز سمی یا خورنده
2. انفجار یا ترکیدن سیلندر
3. واکنش شیمیایی ناگهانی بین گاز جدید و باقی‌مانده گاز قبلی
4. خطر برای جان انسان و آسیب به تجهیزات
5. تعلیق یا ابطال مجوز شرکت عامل
6. تعقیب قانونی و جریمه‌های سنگین

---

الزامات قانونی و استانداردها :

تغییر کاربری باید مطابق با مقررات زیر انجام شود:

• ISO 11621: آماده‌سازی سیلندر برای پر کردن مجدد
• ISO 13769: علامت‌گذاری سیلندر گاز
• ISIRI 6792: دستورالعمل‌ رنگ‌بندی سیلندر گاز
• مقررات ملی ایمنی وزارت کار و سازمان آتش‌نشانی ایران
• کسب مجوز از شرکت ملی گاز ایران یا سازمان‌های نظارتی مرتبط

---

توصیه‌های ایمنی کلیدی

• تغییر کاربری را فقط به شرکت‌های مجاز و متخصص بسپارید.
• سیلندر پس از تغییر کاربری، هرگز نباید بدون برچسب و رنگ جدید استفاده شود.
• قبل از پر کردن سیلندر، نمونه‌برداری از فضای داخلی و بررسی عدم آلودگی انجام شود.
• هیچ‌گاه یک سیلندر تغییر کاربری‌شده را برای حمل گازهای طبی یا تنفسی به کار نبرید مگر با تأییدیه رسمی.

---

کاربردهای عملی تغییر کاربری

• شرکت‌های شارژ گاز برای تغییر سیلندرهای نیتروژن به آرگون در جوشکاری.
• آزمایشگاه‌های تحقیقاتی برای استفاده از سیلندرهای قدیمی با گازهای استاندارد.
• صنایع بسته‌بندی مواد غذایی برای تبدیل سیلندر CO₂ به نیتروژن.
• واحدهای طبی برای استفاده اضطراری از سیلندرهای خالی اکسیژن.

---

جمع‌بندی

تغییر کاربری سیلندر گاز فرآیندی فنی، تخصصی و پرریسک است که تنها با رعایت کامل استانداردها، تست‌های ایمنی و دریافت مجوزهای قانونی قابل انجام است. هرگونه تغییر خودسرانه می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای سلامت افراد و ایمنی محیط داشته باشد. رعایت اصول مهندسی، بهره‌گیری از تجهیزات آزمون دقیق و برچسب‌گذاری صحیح، سه اصل کلیدی در این فرآیند هستند.