شرکت سپهر گاز کاویان – دارنده گواهینامه ISO17025، آزمایشگاه مرجع اداره استاندارد، مجهز به آزمایشگاه کالیبراسیون و آزمایشگاه آزمون – 02146835980 – 02146837072 – 09022734708
طیف سنجی مادون قرمز یکی از پرکاربردترین روشهای طیفسنجی در شیمی آلی و معدنی و یکی از قدرتمندترین ابزارهای شیمی برای شناسایی و تعیین ساختار ترکیبات مختلف است. این روش به ما کمک میکند تا ساختار مولکولها را بهتر درک کنیم و گروههای عاملی مختلف موجود در یک ترکیب را شناسایی کنیم.
این روش بر اساس برهمکنش نور مادون قرمز (فروسرخ یا IR) با مولکولها عمل میکند.
اصول کلی
- تابش مادون قرمز: ناحیهای از طیف الکترومغناطیسی است که مابین نور مرئی و تابش فرابنفش قرار گرفته و انرژی کمتری نسبت به نور مرئی دارد. زمانی که یک مولکول در معرض تابش مادون قرمز قرار میگیرد، این تابش میتواند باعث ارتعاش پیوندهای شیمیایی در مولکول شود.
- ارتعاشات مولکولی: مولکولها به صورت پیوسته در حال ارتعاش هستند. این ارتعاشات میتواند کششی (کشیده شدن پیوندها) یا خمشی (تغییر زاویه پیوندها) باشد. هر پیوند شیمیایی با توجه به نوع اتمهای تشکیلدهنده و قدرت پیوند، فرکانس ارتعاشی مشخصی دارد.
- جذب انرژی: اگر فرکانس تابش مادون قرمز با فرکانس ارتعاشی یک پیوند خاص برابر باشد، آن پیوند انرژی تابش را جذب میکند و به حالت ارتعاشی برانگیخته میرود.
- طیف IR: با اندازهگیری شدت جذب در طول موجهای مختلف مادون قرمز، میتوان یک طیف مادون قرمز تهیه کرد. این طیف، مانند اثر انگشت یک مولکول، منحصر به فرد است و اطلاعات ارزشمندی درباره ساختار مولکول در اختیار ما قرار میدهد.
کاربردهای طیف سنجی مادون قرمز
- شناسایی گروههای عاملی: هر گروه عاملی (مانند گروه هیدروکسیل، کربونیل، آمین و …) طیف IR مشخصی دارد. با مقایسه طیف IR یک ترکیب ناشناخته با طیفهای استاندارد، میتوان به حضور یا عدم حضور گروههای عاملی مختلف پی برد.
- تعیین ساختار مولکولی: با استفاده از طیف IR میتوان اطلاعات مفیدی در مورد پیوندهای موجود در یک مولکول، نوع پیوندها (تک، دو یا سه گانه) و محیط پیرامون اتمها به دست آورد.
- آنالیز کمی: طیف سنجی مادون قرمز میتواند برای تعیین غلظت یک ترکیب در یک مخلوط نیز استفاده شود.
- کنترل کیفیت: در صنایع مختلف برای کنترل کیفیت محصولات از طیفسنجی IR استفاده میشود.
- مطالعات پلیمری: برای بررسی ساختار و خواص پلیمرها نیز از این روش استفاده میشود.
مزایای طیف سنجی مادون قرمز
- سرعت و دقت بالا: طیفسنجی مادون قرمز روشی سریع و دقیق برای شناسایی ترکیبات است.
- نمونهبرداری آسان: برای تهیه طیف مادون قرمز به مقدار کمی از نمونه نیاز است.
- اطلاعات غنی: طیف IR اطلاعات زیادی در مورد ساختار مولکولی ارائه میدهد.
- کاربرد گسترده: این روش در بسیاری از زمینههای شیمی، داروسازی، مواد و … کاربرد دارد.
- تفسیر نسبتا ساده: با استفاده از جداول و نرمافزارهای تخصصی، تفسیر طیفهای مادون قرمز نسبتاً ساده است.
محدودیتها
- اطلاعات محدود درباره ساختار کلی مولکول: طیف مادون قرمز اطلاعات کاملی درباره ساختار کلی یک مولکول ارائه نمیدهد و معمولاً برای تکمیل اطلاعات از روشهای دیگر طیفسنجی استفاده میشود.
- پیچیدگی طیفها: طیفهای IR ترکیبات پیچیده میتوانند بسیار شلوغ باشند و تفسیر آنها نیاز به تخصص دارد.
- تداخل پیکها: در برخی موارد، از جمله حضور حلالها یا ناخالصیها، پیکهای جذب مختلف ممکن است بر روی هم افتاده و تفسیر طیف را دشوار کنند.
انواع طیف سنجی IR
طیف سنجی مادون قرمز عبوری: متداولترین نوع طیفسنجی IR است که در آن نور مادون قرمز از نمونه عبور میکند و سپس جذب آن اندازهگیری میشود.
طیف سنجی مادون قرمز بازتابی: در این روش نور مادون قرمز از سطح نمونه بازتاب میشود و سپس جذب آن اندازهگیری میشود.
طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه (FTIR): روشی سریع و حساس برای ثبت طیفهای IR است.
تجهیزات مورد استفاده در طیف سنجی مادون قرمز
طیف سنجی مادون قرمز (IR) برای اندازهگیری برهمکنش نور مادون قرمز با ماده استفاده میشود و اطلاعات ارزشمندی در مورد ساختار مولکولی مواد فراهم میکند. دستگاهی که برای انجام این اندازهگیری استفاده میشود، طیفسنج مادون قرمز نام دارد.
اجزای اصلی یک طیفسنج IR
یک طیفسنج IR معمولاً از اجزای زیر تشکیل شده است:
- منبع تابش:
- لامپ رشتهای: معمولترین منبع تابش در طیف سنجی مادون قرمز است و طیف پیوستهای از تابش مادون قرمز را تولید میکند.
- لیزر: برای کاربردهای خاص مانند طیفسنجی با وضوح بالا استفاده میشود.
- تداخلسنج:
- تداخلسنج مایکلسون: رایجترین نوع تداخلسنج در طیفسنجهای IR است. این دستگاه نور مادون قرمز را به دو پرتو تقسیم میکند، سپس یکی از پرتوها را طی مسافتی مشخص جابجا کرده و دو پرتو را مجدداً ترکیب میکند. این عمل باعث ایجاد یک الگوی تداخلی میشود که حاوی اطلاعات طیفی نمونه است.
- نمونه:
- نمونه میتواند به صورت جامد، مایع یا گاز باشد. نمونهها معمولاً در سلولهای خاصی قرار میگیرند که از جنس مواد شفاف در ناحیه مادون قرمز مانند نمکهای هالیدی (مانند سدیم کلرید یا برومید پتاسیم) ساخته شدهاند.
- مونوکروماتور:
- این دستگاه نور مادون قرمز را به طول موجهای مختلف تفکیک میکند. در طیفسنجهای FTIR، تداخلسنج نقش مونوکروماتور را نیز ایفا میکند.
- آشکارساز:
- آشکارساز نور مادون قرمز را به سیگنال الکتریکی تبدیل میکند. رایجترین آشکارسازها عبارتند از:
- ترموستات: بر اساس تغییر مقاومت الکتریکی با تغییر دما کار میکند.
- فتودیود: بر اساس اثر فوتوالکتریک کار میکند.
- دتکتورهای پیرو الکتریک: بر اساس تغییر قطبش الکتریکی یک ماده با تغییر دما کار میکنند.
- آشکارساز نور مادون قرمز را به سیگنال الکتریکی تبدیل میکند. رایجترین آشکارسازها عبارتند از:
- کامپیوتر:
- سیگنالهای الکتریکی تولید شده توسط آشکارساز به کامپیوتر منتقل شده و با استفاده از نرمافزارهای تخصصی پردازش میشوند تا طیف IR نمونه به دست آید.
کاربردهای تجهیزات جانبی
علاوه بر اجزای اصلی، تجهیزات جانبی دیگری نیز در طیفسنجی IR استفاده میشوند:
- اتصال دهندههای مختلف برای نمونهگیری: برای جامدات، مایعات و گازها
- کورهها و سلولهای دمایی: برای مطالعه تغییرات طیف با دما
- قطبشکنندهها: برای مطالعه جهتگیری مولکولها
- میکروسکوپهای مادون قرمز: برای مطالعه نمونههای بسیار کوچک
بدون دیدگاه