سپهر گاز کاویان تولید کننده و تامین کننده گازهای خالص وترکیبی دارای گواهینامه ISO17025 و آزمایشگاه مرجع اداره استاندارد ایران می باشد.جهت خرید گازهای خالص و ترکیبی تماس بگیرید.02146837072 – 09033158778
صنعت دخانیات، به ویژه تولید سیگار، همواره تحت نظارت دقیق نهادهای بهداشتی و سازمان‌های استاندارد بین‌المللی قرار داشته است. ارزیابی دقیق و علمی دود سیگار برای تعیین میزان مواد مضر و اطمینان از مطابقت با استانداردها، امری حیاتی است. در این میان، گاز مونوکسید کربن (CO) به عنوان یکی از محصولات احتراق ناقص و یکی از ترکیبات سمی موجود در دود سیگار، نقش بسزایی در ارزیابی کیفیت و ایمنی محصولات دخانی ایفا می‌کند.
تست دود سیگار، فرآیندی استاندارد شده است که برای اندازه‌گیری میزان ترکیبات شیمیایی خاص در دود سیگار طراحی شده است. این تست‌ها، به تولیدکنندگان اجازه می‌دهند تا محصولاتی با مشخصات ثابت و مطابق با مقررات تولید کنند و همچنین به مصرف‌کنندگان، اطلاعاتی شفاف در مورد محتوای دود ارائه می‌دهند. گازهای ترکیبی که در این تست‌ها( تست دود) استفاده می‌شوند، باید از خلوص بالا و ترکیب دقیق برخوردار باشند تا نتایج قابل اعتماد و تکرارپذیر حاصل شود.
از سوی دیگر، کالیبراسیون تجهیزات اندازه‌گیری دود سیگار، از اهمیت بالایی برخوردار است. کالیبراسیون صحیح، تضمین‌کننده دقت دستگاه‌ها و در نتیجه، صحت نتایج حاصل از تست دود سیگار است. گازهای کالیبراسیون، به طور خاص برای تنظیم و اعتبارسنجی این تجهیزات طراحی شده‌اند و معمولاً شامل غلظت‌های دقیقی از گازهای مورد نظر، از جمله CO، هستند.
این مقاله به تفصیل به جنبه‌های علمی و کاربردی فروش گاز ترکیبی CO برای تست دود سیگار و گاز کالیبراسیون تست دود می‌پردازد و تلاش می‌کند تا تصویری جامع از این حوزه ارائه دهد.
اهمیت گاز مونوکسید کربن (CO) در تست دود سیگار
مونوکسید کربن (CO) گازی بی‌رنگ، بی‌بو و بسیار سمی است که در اثر احتراق ناقص مواد حاوی کربن، از جمله تنباکو، تولید می‌شود. در دود سیگار، CO یکی از اجزای اصلی و مهم محسوب می‌شود و اندازه‌گیری دقیق آن در تست دود سیگار، اهداف متعددی را دنبال می‌کند:
شاخص احتراق ناقص: وجود CO در دود سیگار، نشان‌دهنده احتراق ناقص تنباکو است. هرچه احتراق ناقص‌تر باشد، میزان CO تولید شده بیشتر خواهد بود. این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده کیفیت فرآیند سوختن سیگار و همچنین عواملی مانند تراکم و ساختار فیلتر باشد.
ارزیابی میزان قرار گرفتن در معرض مواد سمی: CO پس از استنشاق، به هموگلوبین خون متصل شده و توانایی آن را در حمل اکسیژن کاهش می‌دهد. این امر می‌تواند منجر به مشکلات قلبی عروقی، کاهش توانایی فیزیکی و حتی در غلظت‌های بالا، مسمومیت و مرگ شود. اندازه‌گیری CO در دود سیگار، تخمینی از میزان قرار گرفتن ریه‌ها و بدن در معرض این گاز سمی ارائه می‌دهد.
استانداردسازی محصولات: نهادهای نظارتی و استانداردهای بین‌المللی، مقادیر مجاز CO در دود سیگار را تعیین می‌کنند. تولیدکنندگان باید اطمینان حاصل کنند که محصولاتشان از این استانداردها فراتر نمی‌رود. تست دود سیگار با استفاده از گازهای ترکیبی دقیق، این امکان را فراهم می‌سازد.
مقایسه محصولات: اندازه‌گیری CO به همراه سایر ترکیبات کلیدی مانند قطران (Tar) و نیکوتین (Nicotine)، امکان مقایسه مستقیم محصولات مختلف سیگار را بر اساس مشخصات فنی دود آن‌ها فراهم می‌کند. این اطلاعات برای مصرف‌کنندگان و همچنین تحقیقات بازار اهمیت دارد.
بررسی اثربخشی فیلترها: فیلترهای سیگار طراحی شده‌اند تا برخی از ترکیبات مضر را جذب یا کاهش دهند. اندازه‌گیری CO قبل و بعد از عبور دود از فیلتر، می‌تواند اثربخشی فیلتر را در کاهش این گاز سمی ارزیابی کند.
با توجه به این موارد، دقت در اندازه‌گیری CO در دود سیگار، مستقیماً به کیفیت و صحت گازهای ترکیبی و کالیبراسیون تجهیزات تست دود بستگی دارد.
انواع گازهای ترکیبی CO برای تست دود سیگار
گازهای ترکیبی CO که در تست دود سیگار و کالیبراسیون تجهیزات آن استفاده می‌شوند، باید دارای غلظت‌های دقیق و مشخصی از CO در یک گاز حامل باشند. رایج‌ترین گازهای ترکیبی مورد استفاده در این زمینه عبارتند از:
گازهای تک جزئی (Single Component Gases): در برخی موارد، ممکن است نیاز به کالیبراسیون با گاز CO خالص (با خلوص بالا) باشد، اما معمولاً برای اهداف کالیبراسیون جامع‌تر، از گازهای ترکیبی استفاده می‌شود.
گازهای دو جزئی (Two-Component Gases): این مخلوط‌ها شامل CO به همراه یک گاز دیگر هستند. رایج‌ترین گاز حامل برای CO، گاز نیتروژن (N₂) است، زیرا نیتروژن نسبت به CO واکنش‌پذیری پایینی دارد و به عنوان یک گاز خنثی عمل می‌کند. بنابراین، مخلوط‌های CO/N₂ با غلظت‌های مشخص CO (مثلاً در مقیاس ppm – قسمت در میلیون) رایج هستند.
گازهای چند جزئی (Multi-Component Gases): در تست دود سیگار، علاوه بر CO، اندازه‌گیری سایر گازها و ترکیبات نیز اهمیت دارد. بنابراین، معمولاً از گازهای ترکیبی پیچیده‌تری استفاده می‌شود که شامل CO به همراه سایر گازهای مهم مانند:
نیتروژن (N₂): به عنوان گاز پایه و حامل.
اکسیژن (O₂): برای شبیه‌سازی دقیق‌تر شرایط احتراق.
دی‌اکسید کربن (CO₂): به عنوان محصول دیگر احتراق.
سایر گازهای ردیاب (Trace Gases): بسته به نوع تست دود و استانداردهای مورد نظر، ممکن است مقادیر کمی از سایر گازها نیز در مخلوط گنجانده شوند.
نکات مهم در انتخاب گازهای ترکیبی:
خلوص گاز حامل: گاز حامل باید از خلوص بالایی برخوردار باشد تا هیچ‌گونه آلودگی ناخواسته به مخلوط اضافه نشود.
دقت غلظت: غلظت CO و سایر اجزا باید با دقت بالایی (معمولاً با تلرانس کم، مثلاً ±۱% یا ±۲% مقدار اسمی) اندازه‌گیری و تضمین شود. این دقت توسط گواهینامه‌های معتبر (مانند ISO 17034) تأیید می‌گردد.
ماندگاری (Stability): مخلوط گازی باید در طول زمان ماندگاری مناسبی داشته باشد و غلظت اجزای آن تغییر نکند. شرایط نگهداری (دما، فشار) و نوع سیلندر گازی بر ماندگاری تأثیرگذار است.
سازگاری با سیلندر: گاز CO با برخی فلزات واکنش نشان می‌دهد، بنابراین انتخاب سیلندر گازی مناسب (مانند سیلندرهای فولادی ضد زنگ مخصوص) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از خوردگی و آلودگی گاز جلوگیری شود.
تولیدکنندگان گازهای ترکیبی، این مخلوط‌ها را در سیلندرهای تحت فشار با غلظت‌های استاندارد و قابل ردیابی تولید و عرضه می‌کنند. این استانداردسازی، اطمینان از یکپارچگی نتایج تست دود در آزمایشگاه‌های مختلف را فراهم می‌آورد.
روش‌های کالیبراسیون برای تست دود سیگار
کالیبراسیون تجهیزات تست دود سیگار، فرآیندی حیاتی برای اطمینان از صحت و دقت اندازه‌گیری‌ها است. این فرآیند با استفاده از گازهای ترکیبی استاندارد (گازهای مرجع) انجام می‌شود که غلظت اجزای آن‌ها به طور دقیق مشخص و تضمین شده است. هدف اصلی کالیبراسیون، تنظیم دستگاه اندازه‌گیری به گونه‌ای است که قرائت‌های آن با مقادیر واقعی گاز موجود در مخلوط گازی تطابق داشته باشد.
روش‌های اصلی کالیبراسیون عبارتند از:
کالیبراسیون نقطه صفر (Zero Calibration):
هدف: تنظیم نقطه صفر دستگاه.
روش: دستگاه با یک گاز خنثی که فاقد اجزای مورد اندازه‌گیری است (معمولاً نیتروژن یا هوا با خلوص بالا)، در معرض قرار می‌گیرد. هرگونه قرائت غیرصفر در این مرحله، نشان‌دهنده انحراف دستگاه از نقطه صفر است که باید اصلاح شود.
کالیبراسیون یک نقطه‌ای (Single-Point Calibration):
هدف: تنظیم دستگاه بر اساس یک غلظت مشخص از گاز مورد نظر.
روش: دستگاه با یک مخلوط گازی حاوی غلظت مشخصی از CO (و سایر گازهای مورد نظر) در معرض قرار می‌گیرد. قرائت دستگاه با غلظت واقعی گاز مقایسه شده و تنظیمات لازم برای تطابق آن‌ها اعمال می‌شود.
کالیبراسیون دو نقطه‌ای یا چند نقطه‌ای (Two-Point or Multi-Point Calibration):
هدف: افزایش دقت و خطی بودن (Linearity) پاسخ دستگاه در محدوده وسیع‌تری از غلظت‌ها.
روش: دستگاه در معرض دو یا چند مخلوط گازی با غلظت‌های متفاوت از CO قرار می‌گیرد. برای مثال، یک نقطه با غلظت کم و نقطه دیگر با غلظت بالا. این روش به دستگاه اجازه می‌دهد تا منحنی پاسخ خود را در محدوده وسیع‌تری تنظیم کند و خطای سیستماتیک را کاهش دهد.
مراحل کلی اجرای کالیبراسیون:
آماده‌سازی: اطمینان از صحت عملکرد دستگاه تست دود سیگار، در دسترس بودن گازهای کالیبراسیون با غلظت‌های معتبر و همچنین تجهیزات جانبی لازم مانند رگلاتورهای فشار دقیق و لوله‌های رابط مناسب.
اتصال گاز: اتصال سیلندر گاز کالیبراسیون به دستگاه تست دود سیگار از طریق رگلاتور مناسب. اطمینان از عدم نشتی در اتصالات.
قرار گرفتن در معرض گاز: قرار دادن دستگاه در معرض گاز کالیبراسیون با جریان ثابت و کنترل شده.
ثبت قرائت: ثبت قرائت دستگاه پس از رسیدن به پایداری.
تنظیم دستگاه: اعمال تنظیمات لازم بر اساس قرائت ثبت شده و مقایسه آن با غلظت اسمی گاز کالیبراسیون.
تکرار: تکرار مراحل برای نقاط کالیبراسیون مختلف (در صورت استفاده از کالیبراسیون چند نقطه‌ای) و همچنین برای گازهای دیگر در مخلوط.
اعتبارسنجی (Validation): پس از کالیبراسیون، ممکن است با استفاده از یک گاز مرجع سوم (که در فرآیند کالیبراسیون استفاده نشده است) صحت تنظیمات دستگاه مورد بررسی قرار گیرد.
ثبت نتایج: ثبت تاریخ کالیبراسیون، نوع گازهای استفاده شده، غلظت آن‌ها، قرائت‌های دستگاه قبل و بعد از تنظیم، و نام شخص کالیبره‌کننده.
تجهیزات مورد نیاز برای کالیبراسیون:
دستگاه تست دود سیگار (Smoke Testing Machine): دستگاه اصلی که نیاز به کالیبراسیون دارد.
گازهای کالیبراسیون (Calibration Gases): سیلندرهای گاز با غلظت‌های دقیق و معتبر CO و سایر گازها.
رگلاتورهای فشار (Pressure Regulators): برای کنترل دقیق جریان گاز از سیلندر.
لوله و اتصالات (Tubing and Fittings): لوله‌های مخصوص با مواد سازگار و اتصالات بدون نشتی.
سیستم پایش جریان (Flow Meter): برای اطمینان از جریان ثابت گاز.
دستگاه آنالیزور گاز (Gas Analyzer): در برخی موارد، برای تأیید غلظت گازهای کالیبراسیون.
کالیبراسیون باید به صورت دوره‌ای و طبق دستورالعمل سازنده دستگاه و استانداردهای مربوطه انجام شود تا همواره نتایج قابل اعتماد حاصل گردد.
نکات ایمنی در کار با گاز CO
مونوکسید کربن (CO) گازی بسیار سمی است و کار با آن نیازمند رعایت دقیق نکات ایمنی برای جلوگیری از مسمومیت و حوادث است.
خطرات اصلی گاز CO:
سمیت: CO به راحتی وارد جریان خون شده و با هموگلوبین اتصال قوی‌تری نسبت به اکسیژن برقرار می‌کند. این امر باعث کاهش توانایی خون در حمل اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی، به ویژه مغز و قلب می‌شود.
نامرئی و بی‌بو بودن: این ویژگی CO را به خصوص خطرناک می‌کند، زیرا افراد بدون اطلاع از حضور آن و بدون علائم هشداردهنده اولیه، ممکن است در معرض سطوح بالای آن قرار گیرند.
اثرات سلامتی: علائم مسمومیت با CO بسته به غلظت و مدت زمان تماس متفاوت است و می‌تواند شامل سردرد، سرگیجه، تهوع، استفراغ، گیجی، ضعف عضلانی، تپش قلب، و در موارد شدیدتر، از دست دادن هوشیاری، آسیب مغزی دائمی و مرگ باشد.
نکات ایمنی کلیدی:
تهویه مناسب:
همیشه در محیط‌هایی کار کنید که دارای تهویه مناسب و کافی باشند.
استفاده از هودهای آزمایشگاهی (Fume Hoods) یا سیستم‌های تهویه موضعی (Local Exhaust Ventilation – LEV) برای تخلیه گاز CO به خارج از محیط کار ضروری است.
از کار در فضاهای بسته و فاقد تهویه مناسب به شدت خودداری کنید.
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE):
دتکتورهای CO: نصب دتکتورهای مانیتورینگ CO در محل کار، که در صورت تجاوز غلظت از حد مجاز، هشدار صوتی و بصری می‌دهند، حیاتی است. این دتکتورها باید به طور منظم تست دود و کالیبره شوند.
ماسک تنفسی: در صورت لزوم و در شرایطی که امکان کنترل کامل غلظت CO وجود ندارد، استفاده از ماسک‌های تنفسی مخصوص با فیلترهای مناسب برای گازهای سمی (مانند فیلترهای نوع ABEK) ضروری است. در غلظت‌های بسیار بالا، ممکن است نیاز به تجهیزات تنفس مستقل (Self-Contained Breathing Apparatus – SCBA) باشد.
دستکش و عینک ایمنی: برای محافظت از پوست و چشم در برابر تماس احتمالی با تجهیزات.
مدیریت سیلندرهای گازی:
سیلندرهای CO باید در مکانی خنک، خشک و با تهویه مناسب نگهداری شوند.
سیلندرها باید به طور ایمن بسته و در محل خود مهار شوند تا از افتادن آن‌ها جلوگیری شود.
هنگام استفاده از سیلندر، از رگلاتورهای مناسب و مخصوص گاز CO استفاده کنید.
پس از اتمام کار، شیر سیلندر را محکم ببندید و در صورت نیاز، فشار باقیمانده در لوله‌ها را تخلیه کنید.
آموزش و آگاهی:
تمام پرسنلی که با گاز CO یا تجهیزات مرتبط کار می‌کنند، باید آموزش‌های لازم در خصوص خطرات، علائم مسمومیت و رویه‌های ایمنی را دیده باشند.
دستورالعمل‌های ایمنی و برگه اطلاعات ایمنی مواد (MSDS/SDS) برای گاز CO باید در دسترس باشد و پرسنل با آن آشنایی داشته باشند.
اقدامات اضطراری:
داشتن برنامه مشخص برای شرایط اضطراری، از جمله نحوه تخلیه اضطراری، کمک‌های اولیه برای مسمومیت با CO و تماس با اورژانس.
در صورت مشکوک شدن به مسمومیت، بلافاصله فرد را به هوای تازه منتقل کرده و در صورت نیاز، کمک‌های پزشکی دریافت کنید.
نشت‌یابی:
استفاده از محلول‌های کف‌دار یا دستگاه‌های نشت‌یاب مخصوص برای بررسی اتصالات و لوله‌ها به منظور اطمینان از عدم وجود نشتی.
رعایت دقیق این نکات ایمنی، شرط اساسی برای کار ایمن و مسئولانه در محیط‌هایی است که با گاز CO سروکار دارند.
بدون دیدگاه